Birleşmiş Milletler (BM) II. Dünya Savaşı’nın ardından XX. yüzyılın ilk yarısında yaşanan ve insanlığa büyük acılar getiren savaşların ve barışa karşı tehditlerin tekrarını önlemek ve uluslararası barış ve güvenliği korumak amacıyla kurulmuştur.
BM Yasası, 25 Nisan - 26 Haziran 1945 tarihleri arasında düzenlenen toplantılarda görüşülmüş ve aralarında Türkiye'nin de bulunduğu 50 ülke tarafından 26 Haziran 1945 tarihinde San Fransisco'da imzalanmıştır. Daha sonra bu toplantılara katılmayan Polonya’nın da BM Yasası'nı imzalamasıyla, kurucu üye devletlerin sayısı 51’e yükselmiştir.
BM Teşkilatı, BM Yasası'nda öngörüldüğü üzere, BM Güvenlik Konseyi'nin beş daimi üyesi dahil BM'nin diğer üye devletlerinin çoğunluğunun Örgüt'ün kurucu belgesinin onay işlemlerini tamamlamalarıyla, 24 Ekim 1945 tarihinde resmen kurulmuştur. 24 Ekim günleri gerek BM Merkezlerinde gerek, üye ülke başkentlerinde her yıl BM'nin kuruluş yıldönümü olarak kutlanmaktadır.
BM dünyadaki tek evrensel örgüt niteliğini halen korumaktadır. 2002 yılında İsviçre ve Doğu Timor’un ardından, 2006 yılında Karadağ’ın da katılmasıyla üye sayısı son olarak 192’ye çıkmıştır.
B. TÜRKİYE VE BİRLEŞMİŞ MİLLETLER Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulunun 1963 tarihli 1991(XVIII), 1971 tarihli 2847(XXVI) ve 1978 tarihli 33/138 sayılı kararlarında belirtilen amaçlar için Birleşmiş Milletler içinde coğrafi gruplar geliştirilmiştir.
Buna göre, Birleşmiş Milletler'de, i) Afrika Ülkeleri, ii) Asya Ülkeleri, iii) Doğu Avrupa Ülkeleri, iv) Latin Amerika ve Karayip Ülkeleri ve v) Batı Avrupa ve Diğer Ülkeler-WEOG olmak üzere toplam beş coğrafi grup bulunmaktadır. Türkiye hem WEOG, hem Asya Grubu’nun çalışmalarına katılmakla birlikte, seçimler sözkonusu olduğunda sadece WEOG üyesi olarak addedilmektedir.
a) Türkiye ve Güvenlik Konseyi
Ülkemiz, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda 17 Ekim 2008 tarihinde yapılan seçimlerde 2009-2010 dönemi için BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliğine seçilmiştir.
Seçimlerde gerçek anlamda bir yarışın yaşandığı tek grup olan Batı Avrupa ve Diğerleri Grubunda 192 oyun 151’ini alan Türkiye 133 oy toplayan Avusturya ve 128 oyluk barajı aşamayarak 87 oyda kalan İzlanda’nın önünde ilk sırada yer almıştır.
Türkiye Genel Kurulda kullanılan oyların %80’ini alarak 1996 yılından bu yana geçici üyelik için yapılan üçlü bir yarışta alınan en yüksek oya ulaşmıştır.
Türkiye’ye verilen destek belli bir coğrafyaya kümelenmemiş, aksine Afrika’dan Asya’ya, Latin Amerika’dan Pasifik ve Karayip ülkelerine, Balkanlar’dan Ortadoğu’ya tüm dünya coğrafyasına yayılmıştır.
48 yıldır Güvenlik Konseyinde görev yapmayan Türkiye (1951-1952, 1953-1955 dönemlerinde ve son olarak da 1961 yılında Polonya ile paylaşılan bir yıllık üyelik) gerek bölgesel ve uluslararası alanda, gerek ülkemize uzak bölgelerde barış, istikrar ve güvenlik adına önemli sorumluluklar üstlenmekte, uluslararası sorunların çözümüne doğrudan veya dolaylı olarak katkıda bulunmakta ve yaşanan afet ile buhranlar karşısında artan şekilde insani ve teknik yardımda bulunmaktadır. Türkiye’nin Güvenlik Konseyine seçilmesi, bu çok yönlü açılımların ve uluslararası politikada artan görünürlüğünün bir sonucu ve uluslararası toplumun ülkemize duyduğu güvenin bir göstergesidir.
Türkiye, BM Güvenlik Konseyi geçici üyeliği boyunca, etkin çok taraflılık ile uluslararası barış ve güvenliğin güçlendirilmesine; terörizm, uyuşturucu kaçakçılığı ve organize suçlarla mücadeleye; kalkınmaya ilişkin konulara uluslararası toplum tarafından daha geniş yer verilmesine; uluslararası hukuk temelinde şekillenecek bir uluslararası düzene ulaşılmasına ve kültürlerarası diyaloga önemli katkılarda bulunmayı amaç edinmiştir.
Üyeliğimizin başladığı ilk günlerde Orta Doğu’da yaşanan gelişmeler karşısında Güvenlik Konseyi içinde gösterdiğimiz aktif ve yapıcı tutum, yukarıda özetlenen yaklaşımımızın ilk somut örneğini teşkil etmiştir.
BM Güvenlik Konseyi içindeki görev dağılımına göre 2009 yılında Kuzey Kore Yaptırım Komitesi ile Kongo Demokratik Cumhuriyeti Yaptırım Komitesinin başkanlığını yürütmüştür. Türkiye, önümüzdeki yıl Afganistan konusunun koordinatörlüğünü ve Terörizmle Mücadele Komitesinin başkanlığını devralacaktır.
Ülkemiz, 2009 yılı başından bu yana yürütmekte olduğu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi üyeliği çerçevesinde, Haziran ayında Konsey’in dönem başkanlığını yürütmüş, BMGK üyelerinin alfabetik sırası uyarınca 1 Haziran 2009 tarihinde Rusya Federasyonu’ndan devraldığı bu görevi 1 Temmuz 2009 itibariyle Uganda’ya devretmiştir.
Kuzey Kore’nin nükleer silah ve uzun menzilli füze denemeleri gerçekleştirmesini izleyen bir dönemde başlayan Dönem Başkanlığımız, dünyanın değişik bölgelerinde çatışmaların sürdüğü veya başgösterdiği, dolayısıyla, Konsey’in ortaya süratli, etkin ve kararlı bir tavır koymaya en fazla ihtiyaç duyduğu bir ortama tesadüf etmiştir.
BMGK Dönem Başkanlığımız süresince çok sayıdaki ülkede mevcut durum ele alınmış veya gözden geçirilmiş, ayrıca, Birleşmiş Milletler’in uluslararası barış ve istikrarı sağlama ve sürdürme faaliyetlerinin daha da ileri bir noktaya taşınmasına yardım amacıyla, silahlı çatışmalarda sivillerin korunması ve barışı koruma konularında geniş katılımlı tematik toplantılar düzenlenmiştir.
BMGK’nın Haziran ayı boyunca yürüttüğü yoğun çalışmaların sonuçları yalnızca kararlar şeklinde tecelli etmemiştir. Konsey, farklı konularda tebliğler (communiqué) ve basın açıklamaları benimsemiş, sözkonusu açıklamalar Dönem Başkanı sıfatıyla Türkiye tarafından kamuoyuna duyurulmuştur.
BMGK Dönem Başkanlığımız çerçevesinde Sayın Bakanımız, Konsey’in 4 ve 18 Haziran 2009 tarihli toplantılarına Başkanlık etmiştir. Bu toplantılarda, sırasıyla, Eski Yugoslavya ve Ruanda Uluslararası Ceza Mahkemeleri’nin 2009 ilk yarıyıl raporları ve BM Genel Sekreteri’nin Irak hakkındaki dönemsel raporu ele alınmıştır.
Ülkemiz BMGK Dönem Başkanlığını şeffaf, dengeli, etkin, adil ve hakkaniyetli bir biçimde yerine getirmiştir.
BMGK Geçici Üyeliğimiz sırasında Konsey’in Dönem Başkanlığını 2010 yılının sonuna doğru yeniden üstlenmemiz beklenmektedir.
b) Türkiye ve BM Genel Kurulu
BM reformu çerçevesinde, Genel Kurul'un siyasi ağırlığının pekiştirilmesi, gündem konularında daha etkin görüşmeler yapılması, gündemin daha sınırlı ancak daha içerikli konulara hasredilmesi gibi önlemler halen görüşülmekte olup, bu bağlamda Genel Kurul'un gündemini tespit eden Genel Komite'nin, Genel Kurul'un çalışma yöntemlerinin etkinleştirilmesinde daha aktif bir rol üstlenmesi gereği üzerinde durulmaktadır.
Türkiye de Genel Kurul'un reforme edilmesine ilişkin müzakerelerde aktif bir tutum izlemektedir. Ülkemiz, Genel Kurul Özel Oturumlarının (Orta Doğu, Çocuk, Sosyal Kalkınma, vs.) giderek artan sayısı ışığında, Genel Kurul olağan gündeminin daha iyi düzenlenmesi ve Genel Kurul, Güvenlik Konseyi ve Ekonomik ve Sosyal Konsey'in birbirlerine daha özlü katkılar yapacak şekilde ve eşgüdüm halinde çalışmalarının sağlanması gerektiği görüşündedir.
Devletlerin Birleşmiş Milletlere uluslararası sistemdeki ağırlıklarıyla orantılı zorunlu ve gönüllü katkı sağladıkları bir ortamda, ülkemiz Birleşmiş Milletlere uluslararası ağırlığıyla mütenasip bir şekilde maddi katkı sunmaktadır.
Birleşmiş Milletler 64. Genel Kurulu genel görüşmeleri, 23-30 Eylül 2009 tarihlerinde arasında New York’ta gerçekleştirilmiştir. 192 üye ülkenin katıldığı genel görüşmelere Sayın Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan’ın başkanlığında, Dışişleri Bakanımız Sayın Ahmet Davutoğlu’nun da yer aldığı bir heyetle katılmıştır. Sayın Başbakanımız, 24 Eylül günü Birleşmiş Milletler Genel Kuruluna hitap ederek, uluslararası gündem ve Birleşmiş Milletler konularında konularda ülkemizin görüşlerini ortaya koyan bir konuşma yapmıştır.
BM Ortak Denetim Birimi seçimleri
BM Ortak Denetim Birimi (Joint Inspection Unit - JIU) 2011-2015 dönemi üyelikleri için seçimler 3 Kasım 2009 tarihinde BM Genel Kurulunda gerçekleştirilmiştir.
Batı Avrupa ve Diğerleri Grubunda açılan iki yer için ülkemizin yanısıra Fransa ve İspanya aday göstermiştir. 186 ülkenin katıldığı seçimleri adayımız Cihan Terzi 146 oy alarak birinci sırada kazanmıştır. Fransız aday 117 oy alarak ikinci sırada seçilmiş, 101 oy alan İspanyol aday ise elenmiştir.
Böylelikle, ülkemiz, BM Güvenlik Konseyi 2009-2010 dönemi geçici üyeliği seçimlerinden sonra (151 oy) BM Genel Kurulunda yapılan bir seçimde şimdiye kadar aldığı en yüksek oy sayısına ulaşmıştır.
c) Türkiye ve Ekonomik ve Sosyal Konsey (EKOSOK)
Batı Avrupa ve Diğerleri Grubunda mevcut rotasyon sistemi uyarınca, son olarak 1 Ocak 2004-31 Aralık 2006 tarihleri arasında BM sisteminin temel organlarından biri olan EKOSOK’da yer almış olan Türkiye 2010 yılında yeniden Konsey’de görev yapacaktır. Ülkemiz, EKOSOK üyesi olarak ekonomik ve sosyal konularda BM'nin görüş ve tutum belirleme çalışmalarında aktif rol almakta, ayrıca EKOSOK şemsiyesi altında yapılan seçimlerde oy kullanmaktadır.
d) Medeniyetler İttifakı
Türkiye ve İspanya’nın ortak sunuculuğunda başlatılan ve Batı ile İslam dünyası arasında görülen kutuplaşma ve diyalog eksikliğinin ortadan kaldırılmasına katkıda bulunmayı amaçlayan Medeniyetler İttifakı, uluslararası toplumdan büyük ilgi görmüş ve bir BM girişimi haline gelmiştir. İttifak, kültürler arasında karşılıklı saygı ve anlayışı güçlendirmeye yönelik gayretleriyle artan bir görünüm kazanmış ve bu alanda öndegelen girişim olma özelliğini kazanmıştır.
BM çatısı altında kurulan Medeniyetler İttifakı Dostlar Grubu halihazırda 88 ülke ve 16 uluslararası örgütü bünyesinde barındırmaktadır. Dostlar Grubu üyeleri, İttifakın ilke ve hedeflerinin hayata geçirilmesine yönelik birer plan hazırlamaya ve uygulamaya koymaya teşvik edilmektedirler. Bu meyanda ülkemizce hazırlanan Ulusal Stratejimiz, Prof. Dr. Mehmet Aydın’a bağlı Devlet Bakanlığımızın gözetimi altında çeşitli kurum ve kuruluşlarımızın yapmakta oldukları katkılar çerçevesinde uygulanmaktadır.
İttifakın İkinci Forumu 6-7 Nisan 2009 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenmiştir. Foruma, beş Devlet ve Hükümet Başkanı, bir Meclis Başkanı, 25 Dışişleri Bakanı, 10 diğer Bakan ve 12 uluslararası kuruluşun en üst düzey yetkilisi katılmıştır. Medeniyetler İttifakının kültürlerarası diyalog alanındaki başlıca uluslararası girişim olma niteliği İstanbul Forumu sırasında bir kez daha teyit edilmiştir. İstanbul Forumu ile birlikte kurumsallaşma sürecini tamamlayan Medeniyetler İttifakı’nın uygulamaya yönelik adımlar atması hususunda mutabık kalınmıştır.
İstanbul Forumunda alınan kararlardan biri de İttifakın öncülük ettiği küresel değerlerin yerel düzeyde de yayılmasını sağlamak amacıyla bölgesel stratejiler oluşturulmasına gayret edilmesi olmuştur. Bu kapsamda yürütülen çalışmalar sonucunda 14 Aralık 2009 tarihinde Saraybosna’da yapılan toplantıda "Güneydoğu Avrupa ülkeleri arasında Kültürlerarası Diyalog ve İşbirliğine ilişkin Medeniyetler İttifakı Bölgesel Stratejisi" ve Saraybosna Bildirisi kabul edilmiştir.
İstanbul Forumu, kültürlerarası diyalog çabalarında Türkiye'nin öncü rolünün ve vazgeçilmezliğinin pekiştirilmesinin yanısıra, ülkemizin tanıtımı ve görünürlüğümüzün artırılması bakımından da yararlı olmuştur.
Türkiye, tarihsel temellere dayanan uluslararası sorumluluğunun da bilinciyle, İttifakın karşılıklı anlayış ve saygı ortamını güçlendirme çabalarına katkıda bulunmayı sürdürecektir.
e) Türkiye'nin Birleşmiş Milletler (BM) Barış Güçlerine Katkı ve Yaklaşımları
Barışı Destekleme ve Koruma Operasyonları ilk kez 1948 yılında BM Güvenlik Konseyi’nin aldığı kararla, Orta Doğu’da ateşkesin muhafazası için oluşturulmuş, böylece çatışmaların önlenmesi ve kriz yönetimi için önemli bir araç olarak gündeme gelmiştir.
Aradan geçen zaman içinde, özellikle Soğuk Savaş sonrası dönemde, çatışmaların doğasında meydana gelen değişikliklere paralel olarak, Barışı Destekleme ve Koruma Operasyonlarının kapsamı, amaçları, niteliği değişmiş ve genişlemiştir. Çatışmaların önlenmesinden kalıcı barışın sağlanmasına kadar uzanan geniş bir yelpazedeki faaliyetler bu operasyonların içine dahil edilmiştir. Askeri birliklerin yanı sıra önemli sayıda sivil personel de operasyonlara katılmaya başlamıştır.
Barışı Destekleme ve Koruma Operasyonları uluslararası barış ve istikrarın korunmasında uluslararası toplumun elindeki en önemli araçlardan biri olma özelliğini sürdürmektedir.
Türkiye, Kore Savaşı'ndan bu yana BM'nin barışı koruma çabalarına özverili ve somut katkılarda bulunmuştur.
2009 Kasım ayı sonu itibariyle dünyanın çeşitli yerlerine konuşlandırılmış BM barış operasyonlarına ülkemiz 532 askeri personel, 180 sivil polis ve 1 gözlemci subay ile katkıda bulunmaktadır. Türkiye, toplam katkı açısından 192 ülke arasında 29. sırada, sivil polis katkısı bakımından ise 16. sırada bulunmaktadır. (Türkiye, BM’nin doğrudan gerçekleştirdiği operasyonlar dışında Afganistan, Bosna-Hersek, Kosova gibi dünyanın çeşitli yerlerinde konuşlanmış NATO ve AB barış operasyonlarına askeri personel, sivil polis ve jandarma ile katkıda bulunmaktadır.)
Türkiye, BM misyonlarının bütçelerine ve bu misyonların barışı tesis etme ve yeniden imar faaliyetlerine kaydadeğer maddi katkılarda da bulunmaktadır. Bu kapsamda ülkemiz, Kosova’nın yanı sıra Afganistan’da da yeniden imar projelerine maddi kaynak tahsis etmiştir.
2009 Kasım ayı sonu itibariyle Türkiye’nin BM Barış Güçlerine katkılarının ayrıntılı tablosu şöyledir:
| |
| | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
f) Türkiye'nin Birleşmiş Milletler Hazır Barış Gücüne Katkısı
Birleşmiş Milletler, uluslararası barış ve güvenliğe bir tehdit vaki olduğu takdirde derhal barış gücü harekatı düzenleyebilme kabiliyetini kavuşmak üzere BM Hazır Barış Gücü Düzenlemeleri Sistemi'nin (United Nations Standby Arrangements System) kurulmasını öngörmüştür.
Türkiye, Mayıs 1997'de anılan Sistem'e bir tabur görev kuvveti tahsis etmek suretiyle katılacağını, Ocak 1999'da İçişleri Bakanlığımızın da 100 kişilik bir güçle anılan Sistem'e katkıda bulunmayı öngördüğünü BM Yazmanlığı'na bildirmiştir.
Türkiye, BM barışı koruma operasyonlarına yaklaşımı kapsamında 14 Haziran 2000 tarihinde BM ile bir Ortak Niyet Beyanı imzalayarak, BM Hızlı Müdahale Sistemi’nin bir parçası olan Hazır Barış Gücü’ne dahil olmuş ve bu sistemdeki yerini kurumsallaştırmıştır. Ülkemiz, sisteme katılan 33’üncü ülke olmuştur.
Türkiye, bu niyet beyanıyla BM Şartı esaslarına göre BM barış misyonlarına 14 ila 30 gün içerisinde konuşlandırılmak üzere Silahlı Kuvvetlerimizden ve emniyet mensuplarımızdan yaklaşık bin kişilik bir personeli BM barış misyonlarına göndermeyi taahhüt etmiştir. Birlik ve personel gönderme kararı, Türkiye’nin inisiyatifinde bulunmaktadır. BM’nin vaki güç taleplerinin karşılanıp karşılanmaması her seferinde Hükümetimizin vereceği kararla belirlenecektir.
Alıntı Adresi: Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder