UNESCO

Genel
UNESCO, 1945 yılında San Francisco Konferansı'nda alınan “Birleşmiş Milletlere bağlı olarak eğitim ve kültür alanında uluslararası bir ihtisas örgütü kurulması" tavsiye kararı uyarınca 16 Kasım 1945’de kurulmuştur. UNESCO'ya 193 devlet üyedir. (Bu yıl içinde Karadağ ve Singapur da üye olmuştur). UNESCO, BM ihtisas Kuruluşları arasında en çok üyeye ve en yaygın faaliyete sahip kuruluş konumundadır. Örgütün ayrıca 6 ortak üyesi mevcuttur.
UNESCO’nun misyonunu Anayasası’nın giriş bölümünde kayıtlı “savaşların insanların zihinlerinde başladığı, bu nedenle barışın korunmasının da insanların zihinlerinde oluşturulması gerektiği” ifadesiyle tanımlamak mümkündür. UNESCO bu genel misyonun yerine getirilmesine yönelik olarak üye ülkeler arasında eğitim, kültür ve iletişim aracılığıyla işbirliğini geliştirmeye matuf çalışmalar yapmaktadır.
UNESCO’nun günümüzdeki faaliyetlerini ana hatlarıyla eğitim, bilim, kültür ve iletişim alanlarında uluslararası işbirliğini güçlendirmek, bilginin paylaşımında öncü olmak, sosyal değişimlerin nedenlerini ve sonuçlarını incelemek, standart belirleyici normatif belgeler oluşturmak, uzmanlık alanına giren konularda üye ülkelere yardımcı olmak, karar alma mekanizmalarını harekete geçirecek toplantılar ve kamuoylarını yönlendirecek kampanyalar düzenlemek, araştırmalar yapmak, yayınlar hazırlamak, bilgi toplamak ve dağıtmak şeklinde sıralamak mümkündür.
Örgütün durumu ve faaliyetleri:
Kurulduğu yıllarda eğitim, bilim, kültür ve iletişim konularında uluslararası alanda başat örgüt konumunda bulunan UNESCO’nun ilerleyen dönemlerde, özellikle 1970 ve 1980’li yıllarda küresel boyuttaki görünürlüğü azalmıştır.
1999 yılındaki UNESCO Genel Konferansı’nda Genel Direktörlük için yapılan seçimlerde Batılı ülkelerin Örgüt’ün disiplin altına alınması yönündeki görüşleri hakim olmuş ve bu çerçevede Japon Koichiro Matsuura anılan göreve seçilmiştir. Bu tarihten itibaren Örgüt içinde yapılan reform çabalarının sonuçları görülmeye başlanmış ve UNESCO, görev alanını oluşturan konularda uluslararası planda yeniden adını duyuran ve kaydadeğer adımlar atabilen bir kuruluş şekline dönüşmeye başlamıştır.
Bu bağlamda, kısıtlı mali koşullar altında öncelikli alanlar belirlenmiş ve çalışmalar bu konularda yoğunlaştırılmaya başlanmıştır. Bir dizi idari reform yürürlüğe konmuştur. UNESCO’nun önümüzdeki dönemlerde kurulduğu yıllardaki saygınlık ve etkinlik seviyesine ulaşması şimdilik mümkün görülmese de teşkilatta gerçekleştirilen reform çalışmaları neticelerinin ortaya çıkması ve Örgüt’ün faaliyet alanlarının giderek üye ülkelerin çıkarlarını da etkileyebilecek konuları kapsamaya başlaması keyfiyetinin Örgüt’ün uluslararası alandaki görünürlüğünü artıracak unsurlar olduğu düşünülmektedir.
UNESCO, genel kanının aksine, bir kalkınma ve mali yardım örgütü değildir. Örgüt esas itibariyle, uluslararası alanda öncülüğünü yaptığı standart belirleyici çalışmalar ve sözleşmelerle ön plana çıkmaktadır.
Yapısı ve İşleyişi
Genel Konferans
UNESCO’nun en üst karar organıdır. İki yılda bir toplanır. Genel Kurul'a tüm üye ülkeler katılır. Her üyenin bir oy hakkı bulunmaktadır. Örgüte katkı payını ödemeyen ülkelerin oy kullanma hakları kısıtlanabilmektedir. Örgüt çerçevesinde müzakere edilen ve hazırlanan Sözleşmeler de Genel Konferans’ta benimsenmektedir. Genel Konferans’ta keza, UNESCO’nun seçimle belirlenen en önemli organı olan Yürütme Kurulu üyelerinin yarısı da belirlenmektedir. Keza, UNESCO’nun diğer alt organlarının üyelerinin bir kısmı da Genel Konferans’ta seçimle belirlenmektedir.
UNESCO 34'üncü Genel Konferansı 16 Ekim-2 Kasım 2007 tarihleri arasında Paris'te, UNESCO Merkezi'nde gerçekleştirilmiştir. 34. Genel Konferans'ın, bu yılki en önemli gündemini, UNESCO'nun 6 yıllık (2008-2013) genel hedeflerini ve siyasetini saptayacak Orta Vadeli Strateji Belgesi'nin kabulü oluşturmuştur. Orta Vadeli Strateji'de, herkesin hayat boyu kaliteli eğitim amacına ulaşılması, bilimsel bilgi ve siyasanın sürdürülebilir kalkınma için seferber edilmesi, yeni etik sorunların ele alınması, kültürel çeşitlilik ve kültürlerarası diyaloğun güçlendirilmesi, ve enformasyon ve iletişim yoluyla kapsayıcı bilgi toplumları oluşturulması genel hedefler olarak saptanmıştır. Stratejinin uygulanma döneminde Afrika ve cinsiyet eşitliğine UNESCO’nun tüm faaliyetlerinde öncelik verilecektir. 6 yıllık dönemde gençler, enaz gelişmiş ülkeler ve kalkınmakta olan küçük ada devletlerine yönelik özgül faaliyetler öngörülmektedir. Strateji "rolling" nitelikli olacak, önümüzdeki genel konferanslarda gözden geçirilecektir.
Genel Konferans'ta keza, UNESCO'nun iki yıllık (2008-2009) bütçesi kabul edilmiştir. UNESCO bütçesi, bir önceki döneme göre %3.4 nominal artışla 631 milyon Dolar olarak kabul edilmiştir. Son dönemlerde "sıfır" artış yapılan bütçenin, bu Genel Konferans'ta artırılması, UNESCO'nun iç reform çabalarına ve çalışmalarına üye ülkelerin desteğini göstermesi bakımından sembolik bir anlam taşımıştır.
Bu Genel Konferans'ın gündeminde, yakın geçmişteki genel konferansların (2001, 2003, 2005) aksine, UNESCO çerçevesinde hazırlanmış bir Sözleşme bulunmamıştır.
UNESCO 34. Genel Konferansı'na, son dönemde, Karadağ'ın katılması (1 Mart 2007) ve Singapur'un üyeliğe dönmesiyle (8 Ekim 2007) 193'e ulaşan üye ülkelerin 185'i kayıt yaptırmıştır. Bu ülkelerden katılan toplam heyet üyesi sayısı 3.463 olmuştur. 279 bakan, 10 devlet başkanı Genel Konferans'a katılmıştır. 117 Hükümetlerarası Örgüt temsilcisi, 293 STK temsilcisi de gözlemci olarak Konferans'a iştirak etmiştir. Katılan devlet başkanları arasında Yunanistan, Bulgaristan ve Makedonya Cumhurbaşkanları ve İsveç Kralı da bulunmaktadır.
Genel Konferans Başkanlığı'nı Yunanistan Daimi Temsilcisi Büyükelçi George N. Anastassopoulos, Oman Daimi temsilcisi Musa Bin Jafaar Bin Hassan'dan devralmıştır. Oydaşma ile Genel Konferans Başkanlığına seçilen Yunanistan'ın başkanlığı 2009 yılında yapılacak 35. Genel Konferans'a kadar sürecektir.
Yürütme Kurulu:
Örgütün Yönetsel organıdır. İlkbahar ve Sonbahar dönemleri olmak üzere yılda iki defa toplanır. Üye sayısı 58'dir. Üyelik süresi 4 yıldır. UNESCO üyesi ülkeler mensup sayıldıkları coğrafi gruplara göre (I.Grup Batı Avrupa, II.Grup Doğu Avrupa, III.Grup Latin Amerika ve Karayipler, IV.Grup Asya ve Pasifik, V.Grup A. Afrika ülkeleri B. Arap ülkeleri) Yürütme Kurulu'na seçilebilmektedirler. 2007 yılı ilk yarısında 176. Yürütme Kurulu yapılmıştır. 177. Yürütme Kurulu ise 34. genel Konferans’tan önce 25 Eylül-11 Ekim 2007 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. UNESCO 34. Genel Konferansı sırasında, 58 üyeli İcra Kurulu'nun (seçimle gelinen en üst düzey yönetim organıdır) 31'i için 24 Ekim 2007’de seçimler yapılmıştır.
2005 yılından bu yana Yürütme Kurulu başkanlığı görevini yürüten ÇHC Eğitim Bakan Yardımcısı Zhang Xinsheng, 2007 yılı Kasım ayında bu görevini, Benin Daimi Temsilcisi Büyükelçi Olabiyi Babalola Joseph Yai’ye devretmiştir. Büyükelçi Yai, 35. Genel Konferans’ın bitimine kadar 2 yıl süreyle Yürütme Kurulu başkanlığını yerine getirecektir.
Genel Direktör ve Sekretarya:
İcra organı olan Sekretarya’nın başında Genel Direktör vardır. Genel Direktör Japonya uyruklu Koichiro Matsuura olup, ikinci ve görev süresi 2009’da dolacaktır. UNESCO Sekretaryası’nın 506’sı Paris’teki UNESCO Merkezi’nde, 224’ü ise Örgüt’ün bölge bürolarında görevli bulunan toplam 730 sürekli personeli bulunmaktadır. Bu sayı, yönetici pozisyonları (Genel Direktör ve Yardımcıları, Direktörler), uzman personel (Birim Şefleri, uzman ve uzman yardımcıları) ve genel hizmetler personelini kapsamakta olup, daha düşük nitelikli yardımcı hizmetlerden sorumlu personel, sözleşmeli olarak ayrıca istihdam edilmektedir.
Yeni Genel Direktör seçimleri:
1999 yılından bu yana görev yapan UNESCO Genel Direktörü Japon asıllı Koichiro Matsuura’nın görev süresi 2009 yılında dolmaktadır.
Yeni Genel Direktör’ün seçimi, 2009 yılı Ekim-Kasım aylarında, UNESCO 35. Genel Konferansı sırasında yapılacaktır.
2007 yılı Eylül ayı itibariyle, Mısır ve Fas Genel Direktörlük için aday göstermişlerdir.
Mısır’ın adayı, Kültür Bakanı Farouk Hosni, Fas’ın adayı ise, UNESCO Nezdindeki Daimi Temsilcileri Büyükelçi Aziza Benani’dir.
Türkiye’nin UNESCO faaliyetlerine katılım ve katkısı
Genel
Türkiye UNESCO’nun 20 kurucu üyesi arasında yer almaktadır. UNESCO Anayasası dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel tarafından 16 Kasım 1945 tarihinde imzalanmıştır. Kurucu yasa, 20 Mayıs 1946 tarihli ve 4895 sayılı kanunla onaylanarak yürürlüğe girmiştir. Türkiye 1971 yılından bu yana UNESCO nezdinde Daimi Temsilci atamaktadır. Türkiye UNESCO’da I. Grup (Batı Avrupa) üyesidir. Türkiye'nin UNESCO ile ilişkisi 1946 yılından beri bir işbirliği süreci içinde süre gelmiştir. Türkiye UNESCO toplantılarına ve faaliyetlerine etkin biçimde katılmakta ve UNESCO tarafından ülkemizde yürütülen bazı projelere sınırlı mâli destek sağlanmaktadır. UNESCO Genel Sekreteri Matsuura’nın 2002 yılında ülkemizi ziyareti ve Türkiye’nin 2001-2005 yılları için Yürütme Kuruluna seçilmesi anılan kuruluş ile ilişkilerimizin ivme kazandırmış, Türkiye’nin örgüt içindeki yapıcı rolü, olumlu katkı ve etkisinin daha da görünür bir düzeye gelmiştir.
UNESCO’nun Felsefe çalışmalarına ülkemizin katkısı
Bu kapsamda, Türkiye tarafından önerilen UNESCO’da bir “Felsefe Stratejisi” oluşturulması yönündeki kararın 14-28 Nisan 2004 tarihlerinde yapılan 169. Yürütme Kurulu’nda oy birliği ile kabul edilmiş bulunması da ülkemizin örgüt içindeki etkinliğinin bir göstergesini oluşturmuştur. Bu girişimimizin bir uzantısı olarak, UNESCO Dünya Felsefe Günü bu yıl 22-23 Kasım 2007 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenmiştir. Dünya Felsefe Günü etkinliklerine çeşitli yabancı ülkelerden, 40'a yakın felsefeci, uzman ve gazeteci iştirak etmiştir. Ülkemizden kayıt yaptıran felsefeci, akademisyen, uzman ve öğrencilerin sayısı 300 civarında olmuştur.
Felsefe Günü kutlamalarının açılışı, 22 Kasım günü Atatürk Kültür Merkezi'nde yapılmıştır. The Marmara Otel'de yapılan yuvarlak masa toplantıları'nda modern dünyanın sorunlarına ilişkin çeşitli felsefi konular Türk ve yabancı felsefeciler tarafından ele alınmıştır. Dünya Felsefe Günü kutlama etkinlikleri çerçevesinde, UNESCO’nun çıkardığı Mevlana madalyaları, Darphane’nin çıkardığı Mevlana paraları, PTT tarafından basılan Mevlana ve Felsefe Günü pulları da sergilenmiş ve satışa sunulmuştur.
Somut Olmayan Kültürel Miras alanında ülkemizin çalışmaları
UNESCO kapsamında ön planda yeraldığımız bir diğer alan da Somut Olmayan Kültürel Miras Sözleşmesi’dir. UNESCO, somut olmayan mirasın ulusal ve uluslararası alanlarda korunması için belirli standartların oluşturulması için Somut Olmayan Mirasın Korunması Sözleşmesinin 2003 yılında düzenlenen 32. Genel Konferansta kabul etmiştir. Bu Sözleşmenin hazırlıklarında etkin olan ülkemiz, 27 Mart 2006 tarihinde Sözleşmeye taraf olmuş, bilahare Sözleşme çerçevesinde oluşturulan Hükümetlerarası Komite’ye seçilmiştir. Komite’nin 3. Olağan Toplantısının da 3-7 Kasım 2008 tarihlerinde ülkemizde (İstanbul’da) yapılması kararlaştırılmıştır
Somut olmayan mirasın korunmasına yönelik çalışmalara paralel olacak biçimde, UNESCO 28'nci Genel Konferansı'nda (1995) "İnsanlığın Sözlü ve Somut Olmayan Mirası Başyapıt ilanı" programının başlatılmasını kabul edilmiştir 2003 yılında “Meddah Hikayeleri” 2005 yılında "Mevlevi Sema Ayini" Başyapıt ilan edilmiştir.
Dünya Miras Sözleşmesi, Dünya Miras Listesi’nde kayıtlı alanlarımız
Türkiye, 16 Kasım 1972’de “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme”ye (Dünya Miras Sözleşmesi) 16 Mart 1983 tarihinde taraf olmuştur. Ülkemiz bugüne kadar Dünya Miras Listesine dokuz adet varlığımızın alınmasını sağlamıştır. 18 alanımız ise Geçici Liste’de bulunmaktadır.
Sporda Dopingin Önlenmesi
UNESCO 33. Genel Konferansı Genel Kurulu’nun 19 Ekim 2005 tarihli oturumunda oydaşma ile kabul edilen ve 1 Şubat 2007 tarihinde yürürlüğe giren “Sporda Dopingin Önlenmesi Uluslararası Sözleşmesi“nin ülkemizce onay süreci devam etmektedir. 2007 Aralık ayı itibariyle Sözleşme 71 üye devlet tarafından onaylanmıştır.
Kültürel çeşitlilik
Ülkemiz 2005 yılındaki Genel Konferans’ta benimsenen ve 2007 yılında yürürlüğe giren ve Avrupa Topluluğu dahil 75 ülke tarafından onaylanan “UNESCO Kültürel İçeriklerin ve Sanatsal Anlatımların Korunması Sözleşmesi’ne (UNESCO Kültürel Çeşitlilik Sözleşmesi) taraf olma konusundaki değerlendirmelerini sürdürmektedir.
UNESCO’nun katıldığı yıldönümü kutlamalarımız
2005 yılında yapılan UNESCO 33. Genel Konferansı’nda UNESCO'nun 2007 yılında kutlamalarına iştirak edeceği yıldönümleri listesine Türkiye, Mısır ve Afganistan'ın talebiyle Mevlana'nın 800. doğum yıldönümü kutlamaları da dahil edilmiştir. Bu çerçevede, ülkemizce BM New York merkezinde ve Cenevre Ofisi ile dünyanın çeşitli kentlerinde, sema gösterisi, Türk tasavvuf musikisi, sergi ve konferanstan oluşan etkinlikler planlanmış ve bu etkinlikler başarıyla tamamlanmıştır. Keza, Paris’te UNESCO Merkezinde de panel, Mevlana ile ilgili gösteri ve sergi düzenlenmiştir. UNESCO Yürütüme Kurulu’nun 2006 yılında yapılan 175’inci toplantısında, Türkiye’nin de önerisiyle Mevlana’nın doğum yıldönümü vesilesiyle 2007 yılında bir hatıra madalyası çıkartılması kararı alınmış ve sözkonusu madalya 2007 Eylül ayında satışa çıkarılmıştır.
34. Genel Konferans’ta ülkemizin önerisi üzerine, Kaşgarlı Mahmud'un 1000. doğum yıldönümü (1008-1101) ve Katip Çelebi'nin 400. doğum yıldönümü (1609-1657), UNESCO'nun 2008-2009 yıllarında kutlamalarına katılacağı yıldönümleri listesine alınmıştır. Bu hususta Genel Konferans'ta kabul edilen karar ülkemizin anılan önerileri dahil, 67 kutlamayı içermektedir.
UNESCO bağlamında diğer kaydadeğer konular
UNESCO İnsan ve Biyosfer Programı (MAB) Uluslararası Eşgüdüm Konseyi Bürosunun 27-29 Haziran 2005 tarihlerinde UNESCO Merkezinde düzenlenen toplantısında Türkiye tarafından MAB Programı Biyosfer Rezervi Ağı çerçevesinde sunulan ilk adaylık dosyasını oluşturan "Camili Koruma Alanı" biyosfer rezervi ilan edilmiştir.
UNESCO 2006 Uluslararası Okuryazarlık Ödülleri, 3 Kasım 2006 tarihinde UNESCO Merkezi’nde Eğitimden Sorumlu Genel Direktör Yardımcısı Peter Smith’in başkanlığında düzenlenen törenle sahiplerini bulmuştur. Ülkemizden Anne Çocuk Eğitim Vakfı (AÇEV) “Kral Sejong Ödülü”ne layık bulunmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti, Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) ve İslam Konferansı Teşkilatı-İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi (IRCICA) arasında Süleymaniye Kitap Hastanesi Projesi Oluşturulması Hakkında Mutabakat Muhtırası 29 Kasım 2006 tarihinde Paris'te imzalanmıştır. Mutabakat Muhtırası’nın Bakanlar Kurulu’nca onaylanması için hazırlıklarımız devam etmektedir.
UNESCO organlarında ülkemizin temsili
UNESCO’nun seçimle gelinen en önemli yönetsel organı 58 üyeli Yürütme Kurulu olup, ülkemiz en son 2001-2005 yılları arasında bu organda görev yapmıştır.
Türkiye’yi bugüne kadar UNESCO Yürütme Kurulu’nda temsil eden şahsiyetlerin listesi aşağıdadır:
Reşat Nuri Güntekin 1946-1949
Ahmet Kutsi Tecer 1949-1952
Prof. Dr. Bedrettin Tuncel 1958-1966
Prof. Dr. Erdal İnönü 1978-1983
Prof. Dr. Talat Halman 1991-1995
Prof. Dr. Orhan Güvenen 2001-2005

UNESCO Sekretaryası’nda Görevli Türk Uyruklu Personel:
UNESCO Sekretaryası'nda halen sürekli kadrolu dört vatandaşımız çalışmaktadır.
1) Gülser ÇORAT
Kadın ve Cinsiyet Eşitliği Bölümü Direktörü (D1)
Stratejik Planlama Bölümü

2)Olcay ÜNVER
Dünya Su Değerlendirme Programı
Koordinatörü- WWAP (D-1)
Doğal Blimler Sektörü
3) Engin KONCAGÜL
Su Uzmanı (P-4)
Dünya Su Değerlendirme Programı - WWAP
Doğal Bilimler Sektörü
4) Zeynep VAROĞLU
Uzman (P-3)
Yüksek Öğrenim Bölümü
Reform, Yenilik ve Kalite Temini Şubesi
Eğitim Sektörü

5) Aylin TAFTALI
Uzman Yardımcısı (P-2)
Çok taraflı ve Özel Finansman Kaynakları Bölümü
Dış İlişkiler ve İşbirliği Sektörü

UNESCO Türkiye Milli Komisyonu:
UNESCO Türkiye Milli Komisyonu, UNESCO Merkezi ile işbirliğini sağlamak amacıyla 25 Ağustos 1949 tarihli ve 3-9862 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile kurulmuştur.
Başlıca görevleri, ülkemizin eğitim, bilim, kültür ve iletişim işleriyle ilgili kurumları ile UNESCO çalışmaları arasında bağlantı sağlamak, Hükümetle UNESCO Merkezi arasında gerekli ilişkiyi sağlamak, UNESCO ile ilgili iş ve konularda Hükümete danışmanlık yapmak, ülkemizde UNESCO programlarının uygulanmasına yardımcı olmaktır.
Genel Kurul, Yönetim Kurulu ve Genel Sekreterlikten oluşan Milli Komisyonumuzun Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Arsın Aydınuraz’dır. Milli Komisyonun bütçesi Milli Eğitim Bakanlığımız tarafından sağlanmaktadır.
UNESCO Türkiye Milli Komisyonu
Göreme Sokak 7/9
Kavaklıdere 06680 Ankara
Tel: +90 312 426 58 94 – 427 19 48
Faks: +90 312 427 20 64
E-mail: webmaster@unesco.org.tr
Web sites: http://www.unesco.org.tr

Türkiye’nin UNESCO’da halen görev aldığı birimler:
Hükümetlerarası Oşinografi Komisyonu (IOC) Yürütme Konseyi üyeliği Görev süresi: 2007-2009
Uluslararası Hidroloji Programı Hükümetlerarası Konseyi (IHP) üyeliği Görev süresi: 2007-2011
UNESCO bütçesi ve Türkiye’nin katkı payı:
2007 yılı bütçe döneminde ülkemizin UNESCO'ya katkı payı 512.466 beşyüzoikibindörtyüzaltmışaltı) ABD Doları ve 566.788 (beşyüzaltmışaltıbinyediyüzseksensekiz) Avro olup, bu meblağ, Milli Eğitim Bakanlığı’nca ödenmiş bulunmaktadır.

Alıntı Adresi: Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı