Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ)

Kuruluş ve Amaçları:

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), Uruguay Round müzakereleri sonunda, Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması'nın (GATT) yerini alan 29 ayrı çok taraflı hukuki belgeyi/anlaşmayı ve 25 Bakanlar Bildirisini kapsayan, 15 Nisan 1994 tarihinde Marakeş'te (Fas) imzalanan Dünya Ticaret Örgütü Anlaşması (Final Act) ile kurulmuştur.
Çok taraflı ticaret sisteminin yasal ve kurumsal temeli olan DTÖ, 1 Ocak 1995 tarihinde resmen faaliyete geçmiştir. DTÖ, uluslararası ticaret sisteminin temel organı olduğunu ispatlamış ve özellikle üye ülkeler arasındaki anlaşmazlıkların çözümü konusundaki kararlılığı ile üye ülkelere güven vermiştir.
DTÖ, Uruguay Round anlaşmalarının takipçisi, uluslararası ticaretin yönünün belirlendiği bir forum, üye ülkelerin ticari sorunlarını tek taraflı önlemlere başvurmadan çözümlediği bir organ ve gelişme yolundaki ülkelerin (GYÜ) çok taraflı ticaret sistemi ile bütünleşmesine aracılık ve yardım eden işlevsel bir örgüt kimliği kazanmıştır. Bununla birlikte, uluslararası ticaret sisteminin gelişmesi sürecinde, GYÜ ve en az gelişmiş ülkelerin (EAGÜ) ticari ve ekonomik bakımlardan karşılaştıkları sorunların çözülmesinde DTÖ sisteminin yetersiz kaldığı da sıklıkla dile getirilmektedir.
Örgüt'ün temel işlevleri:
a) DTÖ'yü meydana getiren çok taraflı ve çoklu ticaret anlaşmalarının uygulanmasını ve denetlenmesini sağlamak,
b) Çok taraflı ticaret müzakerelerinin yürütüldüğü bir forum oluşturmak,
c) Ticari uyuşmazlıkların çözümünü sağlamak,
d) Üye ülkelerin ulusal ticaret politikalarını izlemek,
e) Küresel ekonomik politikayla ilgili diğer uluslararası kuruluşlarla işbirliğini sağlamak,
f) Gelişme yolundaki ve geçiş sürecindeki ekonomilerin çok taraflı ticaret sistemi ile bütünleşmelerine yardımcı olmak.
DTÖ Anlaşmaları:
DTÖ Anlaşmaları, mal, hizmetler ve fikri mülkiyet alanlarını kapsamaktadır. Söz konusu Anlaşmalar, her alan için serbestleşmenin prensiplerini ortaya koymakta ve bazı koşullar altında izin verilen istisnaları açıklamaktadır. Anlaşmalar ayrıca, üye ülkelerin gümrük tarifelerinin aşağıya çekilmesi ve diğer ticari engellerin kaldırılması, hizmetler pazarının açılması ve açık tutulması yönündeki bireysel taahhütlerini de içermektedir.
Anlaşmazlıların Halli Organı (AHO) ve GYÜ’lere özel ve farklı muamele uygulanmasına yönelik hükümlere de DTÖ Anlaşmalarında yer verilmektedir.
Öte yandan, Anlaşmaların ilgili hükümleri ile üye ülkelerin yürürlüğe koydukları ticari mevzuat veya önlemler ile ilgili olarak DTÖ Sekretaryasına zorunlu bildirimlerde bulunmalarını sağlamak ve Sekretarya tarafından ülkelerin ticaret politikaları konusunda düzenli olarak hazırlanan raporlar (TPRM raporları) yoluyla şeffaflığın sağlanması amaçlanmaktadır.
DTÖ Anlaşmaları, DTÖ'nün kuruluşu, yapısı ve işleyişine esas teşkil eden Kuruluş Anlaşmasının ekleri olarak kabul edilmiştir. DTÖ Kuruluş Anlaşması ülkemizde, 25 Şubat 1995 tarih ve 22213 sayılı mükerrer Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. DTÖ Anlaşmaları, temel anlaşma metinleri ile bunlara ek kararlar, anlayış metinleri ve taahhüt listelerinin de olduğu 60’a yakın metni ihtiva eden karmaşık bir "külliyat" oluşturmakladır.
Üyelik ve Organları:
DTÖ, üyesi olan ülkeler veya devletler tarafından yönetilmekte olan bir uluslararası kuruluştur. DTÖ'deki kararların önemli bir çoğunluğu; üye ülkelerin tümünün katılımıyla, en az iki yılda bir toplanan Bakanlar Konferansı’nda veya üyelerin Cenevre'de bulunan misyonlarında görevli olan ve düzenli olarak Genel Konsey adı altında bir araya gelen Daimi Temsilcileri/Büyükelçileri tarafından "konsensüs" esasına göre alınmaktadır. Bugüne kadar altı Bakanlar Konferansı yapılmıştır. Sonuncu Konferans, 13-18 Aralık 2005 tarihlerinde Hong Kong’ta gerçekleştirilmiştir.
Bu açıdan bakıldığında, DTÖ, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) gibi diğer uluslararası kuruluşlar ile benzerlik göstermemektedir. DTÖ'de yönetsel kararları alma yetkisi herhangi bir yönetim kuruluna devredilmediği gibi, kuruluşun idari ya da bürokratik organları da üye ülkelerin bireysel politikaları üzerinde etki sahibi değildir.
Üye ülkelerin uymayı taahhüt ettikleri DTÖ kural ve disiplinleri yine üye ülkeler arasında yapılan müzakerelerin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Zaman zaman üye ülkeler tarafından DTÖ kurallarına uyum sağlanması yaptırımlar yoluyla desteklenmekte, fakat söz konusu yaptırımların uygulanmasında örgüt olarak DTÖ değil, doğrudan doğruya üye ülkeler rol oynamaktadır.
Örgüt'ün şu andaki üye sayısı 153 olup, yaklaşık 30 ülkenin üyelik görüşmeleri devam etmektedir. DTÖ'nün Genel Direktörü Fransız Pascal Lamy’dir Örgütün Cenevre'deki olağan çalışmalarını yürüten Genel Konsey'in yanı sıra DTÖ Anlaşmalarına ilişkin teknik ve diğer hususların ele alındığı çok sayıda teknik komite bulunmaktadır
DTÖ'ye uluslararası sistemde sahip olduğu ağırlığı sağlayan en önemli birimlerinden birisi Anlaşmazlıkların Halli Organı'dır (AHO). DTÖ üyelerinin ticari anlaşmazlıklarını ikili görüşmelerle çözememeleri halinde, AHO'na götürmeleri mümkündür. AHO'nun herhangi bir ticari anlaşmazlığa ilişkin kararı bağlayıcı niteliktedir.
Güncel Durum:
Bugün DTÖ’nün gündeminde bulunan en önemli mesele 2001 yılı Kasım ayında Doha’da düzenlenen Dördüncü Bakanlar Konferansı ile “DTÖ Doha Kalkınma Turu” adı altında başlatılan çok taraflı ticaret müzakereleridir. “Doha Müzakereleri”, BM Binyıl Hedefleri ile uyumlu olarak özellikle En Az Gelişmiş Ülkelerin (EAGÜ) ve Gelişme Yolundaki Ülkelerin kalkınma çabalarına destek olabilecek bir süreç olarak başlamıştır.
Üç yıl içinde tamamlanması öngörülen müzakereler, üyeler arasındaki görüş ayrılıkları nedeniyle, 2007 Ağustos ayı itibariyle halen sonuçlandırılamamıştır. Müzakerelerin kilitlenmesinin en önemli nedenlerinden biri, tarım alanında daha serbest ve adil bir ticaret düzeni oluşturulması konusunda uzlaşmaya varılmamasıdır. Bununla birlikte, Doha Turu müzakerelerinin, GATT/DTÖ tarihinde daha önceki hiçbir turda görülmemiş ölçüde çok alanda yapılmakta olduğu bunun da müzakereleri zorlaştırdığı unutulamamalıdır. Ayrıca, sayısal çokluğun yanında, her bir müzakere alanında masaya yatırılan konuların içeriği de zenginleşmiştir. Üstelik bu alanlar birbiriyle bağlantılı olarak değerlendirilmekte ve bütün müzakere alanlarının “tek bir paket/taahhüt” içinde tamamlanması öngörülmektedir.
Ayrıca, DTÖ’ne üye ülke sayısı 153’ye ulaşmıştır. Bu sayı Kennedy Turu’nda (1964-67) 62, Tokyo Turu’nda (1973-79) 102, Uruguay Turu’nda (1986-1994) ise 123 olarak kayda geçmiştir. Daha önce gelişmiş ülkelerin kendi aralarında vardıkları uzlaşılar diğer üyelerce er veya geç kabul görürken, artık GYÜ’ler de müzakerelerde söz sahibidirler. Müzakereleri çetrefilli hale getiren bu unsurlara, DTÖ konularıyla ve müzakere alanlarıyla yakından ilgilenen ve sürece dolaylı ama etkili biçimde katılan sivil toplum örgütlerini de eklemek gerekir.
DTÖ ve Türkiye:
Ülkemiz Uruguay Round sonunda Marakeş’te DTÖ’nü kuran anlaşmayı imzalamıştır. Bu kapsamda çıkartılan Bakanlar Kurulu Kararı ile 26 Mart 1995 tarihinden itibaren DTÖ'ye kurucu olarak üye olmuştur.
DTÖ üyeleri arasında GYÜ'ler grubunda yer alan ülkemiz, “Uruguay Round” anlaşmalarında öngörülen taahhütlerini yerine getirmiştir. Ülkemiz DTÖ'de GYÜ'ler grubunda yer almakla birlikte 01.01.1996 tarihi itibariyle AB ile tamamlanan Gümrük Birliği çerçevesinde Uruguay Round taahhütlerinin çok daha ötesine giderek uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi konusunda diğer üye GYÜ'lerin ilerisinde bulunmaktadır.
Başbakanlık Makamının 13 Eylül 2002 tarih ve 2002/39 sayılı Genelgesi’yle, DTÖ'de müzakereye açılan konulara yönelik ulusal hazırlıklarda etkin ve verimli bir eşgüdümün sağlanabilmesi ve ülkemiz görüşlerinin kapsamlı olarak belirlenebilmesi amacıyla, Dış Ticaret Müsteşarlığı'nın bağlı bulunduğu Devlet Bakanı veya gerekli görülen durumlarda Dış Ticaret Müsteşarı Başkanlığında, aşağıdaki Bakanlık, Kurum ve Kuruluşlarımızın temsilcilerinin katılımıyla "DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ İLE KOORDİNASYON KURULU" kurulması kararlaştırılmıştır.
 • Adalet Bakanlığı
• Dışişleri Bakanlığı
• Maliye Bakanlığı
• Bayındırlık ve İskan Bakanlığı
• Sağlık Bakanlığı
• Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
• Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
• Kültür ve Turizm Bakanlığı
• Çevre ve Orman Bakanlığı
• Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı
• Hazine Müsteşarlığı
• Gümrük Müsteşarlığı
• Avrupa Birliği Genel Sekreterliği
• Rekabet Kurumu Başkanlığı
• Kamu İhale Kurumu Başkanlığı
• Türk Patent Enstitüsü Başkanlığı

Ayrıca, 12 Mart 2003 tarihli ilk Kurul toplantısında alınan karar uyarınca, özel sektörü temsilen TOBB, TUSİAD, TİM ve TURKTRADE temsilcileri de Kurul toplantılarına davet edilmektedirler. Dış ticareti hızla büyüyen bir ülke olan Türkiye bakımından DTÖ'nün giderek daha da önem kazanacağı değerlendirilmektedir.
Yararlı Linkler:
Dış Ticaret Müsteşarlığı web sayfası: http://www.dtm.gov.tr
Dünya Ticaret Örgütü web sayfası: http://www.wto.org